Drodzy Czytelnicy,
pomyślałam sobie, że chyba zanim zaczniecie dokładniej zgłębiać moje irlandzkie posty, może warto, byśmy najpierw wszyscy cofnęli się nieco w przeszłość. W ten sposób łatwiej będzie Wam zrozumieć pewne historyczne niuanse, o których dość często wspominam. Nie znając faktów z historii Irlandii, łatwo można się pogubić podczas czytania postów. Nigdy wcześniej nie zamieszczałam tego typu skrótów, zwłaszcza, że szczegółową historię Irlandii, można znaleźć w sieci. Z drugiej strony, postów z Irlandii zapowiada się wiele, dlatego chciałabym trochę uporządkować fakty, skupiając się oczywiście na najważniejszych. Wówczas będę mogła odsyłać Was do źródeł, czyli do tutaj, bez konieczności powtarzania się.
Wybrane fakty z historii Irlandii
*Mezolit - pierwsi osadnicy, koczowniczy tryb życia (myślistwo, zbieractwo, rybołówstwo).
*Rewolucja neolityczna - (ok 4000- 3500 lat temu) to początek uprawy zbóż (ludność zaczęła się osiedlać). Ponadto, budowano wówczas grobowce megalityczne (korytarzowe) jak np. ten w Newgrange (słynny kompleks Bru na Boinne, UNESCO). Są ponoć starsze niż egipskie piramidy!
grobowiec Knowth
W tamtym okresie Irlandia była krajem typowo rolniczym. Brak miast. Niewielkie osady i gospodarstwa. Silna hierarchia w społeczeństwie: 1.Królowie - 2.Uprzywilejowani (np. rzemieślnicy, kowale, lekarze) - 3.Ludzie Wolni - 4.Ludzie Niewolni - 5.Niewolnicy. Na wyspie znajdowały się liczne, choć niewielkie królestwa, rządzone przez arcy-króla.
*Brak wpływów Imperium Rzymskiego. Początki chrześcijaństwa - chrystianizacja ludności rozpoczęła się w południowej i południowo wschodniej części wyspy (na początku Św. Deklan nawracał pogan w okolicach dzisiejszego Ardmore). Co ważne, w II wieku naszej ery pojawia się pierwsza pisemna wzmianka o Irlandii - Klaudiusza Ptolemeusza o osadzie Eblana (dzisiejszy Dublin) w dziele Geographia.
okrągła wieża oraz ruiny kościoła św. Deklana w Ardmore
*Misja chrystianizacyjna św. Patryka (V wiek). Pierwszy ważny ośrodek religijny (opactwo i biskupstwo) powstał w 444r n.e. w Armagh (Irlandia Północna).
*Monastycyzm - charakterystyczna cecha chrześcijaństwa w Irlandii. Powstają liczne zakony oraz opactwa (klasztory z należącymi do nich posiadłościami ziemskimi), które na tamtą chwilę stanowiły podstawę struktury kościelnej. W monastyrach rozwijała się nauka, sztuka oraz piśmiennictwo. Przepisywano księgi religijne, spisywano regulacje prawne oraz notowano opowieści, które dotąd przekazywane były ustnie. W VII wieku ważny ośrodek religijny to m.in. Glendalough
Święty Patryk, patron Irlandii
*W VIII wieku Irlandię zaczęli najeżdżać Wikingowie. Zamożne klasztory najwięcej traciły na atakach najeźdźców. Z drugiej strony, irlandzcy osadnicy nie znali miast. Życie skupiało się w opactwach, które łączyły się w niewielkie królestwa. To wikingowie zbudowali pierwsze umocnione osady na wyspie (najstarsze miasto, Waterford, zostało założone przez wikingów w 914roku), które z czasem przekształcały się w miasta portowo-handlowe. Na przełomie W 1014r Brian Śmiały pokonał wikingów w bitwie pod Clontarf i przepędził ich z wyspy. Niestety sam też poległ w bitwie.
*XI-XII wiek to okres rywalizacji prowincjonalnych królów (mniejszych królestw było wówczas ponad sto) o tytuł arcy-króla Irlandii. Ustanowiono także system diecezjalny z 4 metropoliami (Armagh, Cashel, Dublin, Tuam).
*W XII wieku rozpoczął się podbój Irlandii przez Anglików. Ówczesny król, Henryk II, za zgodą papieża, wysyłał swych rycerzy na wyprawy wojenne, nie opanował jednak całej wyspy. W wieku XIV do angielskiego króla należały głównie obszary Dublina i okolic (tzw. palisada). Pozostała część wyspy należała do lordów pochodzenia angielskiego oraz irlandzkiego, w różnym stopniu zależnych od króla. Na szczęście, irlandzka kultura nie została stłamszona przez najeźdźców.
*Próby umocnienia władzy przez Tudorów nasiliły się w XV w. Chcieli oni w pełni zapanować nad Irlandią, szczególnie, że Irlandczycy pozostawali wierni Stewartom (katolikom). Henryk VIII dał się szczególnie wyspie we znaki. Nie zawahał się narzucić Kościołowi Irlandii swego zwierzchnictwa (w miejsce papieskiego), co więcej, w 1541r ogłosił się jej królem. Ponadto, zaczął rozwiązywać zakony. W następstwie - bunty Irlandczyków oraz narastający podział religijny (Irlandczycy-katolicy oraz zaborcy-anglikanie). W 1592r królowa Elżbieta (córka Henryka VIII) założyła w Dublinie uniwersytet (Trinity College). Po nieudanym powstaniu dwóch irlandzkich rodów, nastąpił oficjalny podbój Irlandii oraz wzmożona kolonizacja północnej prowincji Ulster przez Anglików.
* XVII wiek okazał się bardzo trudny dla irlandzkiej ludności katolickiej. Liczne represje (konfiskaty ziem, obowiązkowy podatek na rzecz Kościoła anglikańskiego, zakaz zasiadania w irlandzkim parlamencie, niesprzyjające regulacje prawne, zakaz wykonywania niektórych zawodów, pozbawienie chłopów ich ziem - pracowali na rzecz angielskich właścicieli ziemskich, czyli tzw. landlordów) oraz decyzja o usunięciu większości duchowieństwa katolickiego wywoływały buntownicze akcje powstańcze. By uniknąć terroru, wielu katolików przechodziło na anglikanizm.
W odpowiedzi na rebelie, w 1649r do Irlandii na 9 miesięcy przybywa Oliver Cromwell (adoptowany siostrzeniec Thomasa Cromwella; lord protektor Anglii), aby w okrutny sposób "ustanowić porządek" na pochłoniętej chaosem wyspie. Cromwell najechał na Dublin, Drogheda'e Wexford, Waterford, Kilkenny i Clonmel. Jego armia dokonała brutalnej masakry na mieszkańcach. W następstwie ludność cywilna została pozbawiona wszelkich praw cywilnych i ekonomicznych.
*XVIII - Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków domaga się reform. Rewolucja irlandzka - wielomiesięczny konflikt niepodległościowy ludności irlandzkiej przeciwko brytyjskiemu panowaniu. Przy pomocy Francuzów dochodzi do powstania irlandzkiego (1798), a w jego wyniku powstaje unia realna Wielkiej Brytanii z Irlandią.
W wyniku wojen z Anglii z Francją, bieda i głód zapanowały na wsiach irlandzkich (były one przeludnione, mieszkańcy zaś wciąż obawiali się represji ze strony landlordów. Wzmożona emigracja do Wielkiej Brytanii.
*XIX wiek to ruch na rzecz równouprawnienia Irlandczyków zorganizowany przez D. O'Connella nabiera masowego charakteru. Obudzenie świadomości politycznej irlandzkich katolików.
*Wielka Zaraza (1845-1849) niszczy plony ziemniaków w następstwie czego zapada klęska głodu. W jej wyniku umarło ponad milion Irlandczyków, reszta zdecydowała się na emigrację do Anglii, Szkocji oraz Stanów Zjednoczonych. Liczba ludności irlandzkiej gwałtownie spadła. W latach 1800-1920 z Irlandii wyjechało na stałe ok 8 mln osób.
Druga połowa XIX wieku to walka (legalna oraz konspiracyjna) o zwiększenie zakresu niezależności narodowej, a także praw chłopów do ziem. Pod koniec stulecia powstaje Liga Gaelicka, zajmująca się ruchem odrodzenia kulturowo-narodowego. Organizacja ta rozpowszechniała powrót do ojczystego języka, znajomość historii narodowej oraz kulturę celtycką.
*Wiek XX to przede wszystkim walka o niepodległą Irlandię (choć powstanie wielkanocne w 1916 zakończyło się niepowodzeniem, z czasem powstańcy zyskali przychylność Irlandczyków).
1916r proklamacja niepodległej republiki Irlandii
1918r pierwsze wybory parlamentarne oraz powstanie pierwszego rządu irlandzkiego
1919r uchwalenie Deklaracji Niepodległości oraz początek irlandzkiej wojny domowej
1921r Irlandia oraz WB podpisują traktat, na mocy którego, powstaje Wolne Państwo Irlandzkie
Rok później wybucha kolejna irlandzka wojna domowa (1922-1923). Był to konflikt zbrojny pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami traktatu z Wielką Brytanią.
1937r Wolne Państwo Irlandzkie przekształca się w suwerenne państwo - Irlandię na mocy uchwalonej Konstytucji. Pierwszym prezydentem zostaje Douglas Hyde. Jednak Irlandię oficjalnie ogłoszono republiką dopiero 12 lat później.
1969r wybucha konflikt o podłożu etniczno-politycznym w Irlandii Północnej. Nacjonaliści oraz republikanie (głównie katolicy) pragnęli przyłączyć Irlandię Północną do Irlandii niepodległej.
Z kolei unioniści (głównie protestanci) chcieli pozostać w granicach Wielkiej Brytanii. Co więcej, obie grupy nie żywiły do siebie sympatii. Spór trwał aż do podpisania porozumienia wielkopiątkowego w 1998r.
* Irlandia przystąpiła do Unii Europejskiej w 1993r, 6 lat później przyjęła walutę euro. W 1995r Irlandia otrzymała miano celtyckiego tygrysa, co spowodowane było wysokim wzrostem gospodarczym. Wówczas na wyspę zaczęli przybywać imigranci z innym krajów, szczególnie Polacy.
Nie ukrywam, że źródłem przedstawionego tu zarysu historycznego była nieśmiertelna Wikipedia. Chciałam jednak, w jak najkrótszy i najprostszy sposób przedstawić chronologiczną przeszłość wyspy, by móc, odsyłać Was, przy poruszaniu bardziej skomplikowanych problemów.
irlandzki monastyr Glendalough
mapka przedstawiająca miejsca inwazji wikingów w Irlandii
cztery prowincje Irlandii
*XI-XII wiek to okres rywalizacji prowincjonalnych królów (mniejszych królestw było wówczas ponad sto) o tytuł arcy-króla Irlandii. Ustanowiono także system diecezjalny z 4 metropoliami (Armagh, Cashel, Dublin, Tuam).
*W XII wieku rozpoczął się podbój Irlandii przez Anglików. Ówczesny król, Henryk II, za zgodą papieża, wysyłał swych rycerzy na wyprawy wojenne, nie opanował jednak całej wyspy. W wieku XIV do angielskiego króla należały głównie obszary Dublina i okolic (tzw. palisada). Pozostała część wyspy należała do lordów pochodzenia angielskiego oraz irlandzkiego, w różnym stopniu zależnych od króla. Na szczęście, irlandzka kultura nie została stłamszona przez najeźdźców.
*Próby umocnienia władzy przez Tudorów nasiliły się w XV w. Chcieli oni w pełni zapanować nad Irlandią, szczególnie, że Irlandczycy pozostawali wierni Stewartom (katolikom). Henryk VIII dał się szczególnie wyspie we znaki. Nie zawahał się narzucić Kościołowi Irlandii swego zwierzchnictwa (w miejsce papieskiego), co więcej, w 1541r ogłosił się jej królem. Ponadto, zaczął rozwiązywać zakony. W następstwie - bunty Irlandczyków oraz narastający podział religijny (Irlandczycy-katolicy oraz zaborcy-anglikanie). W 1592r królowa Elżbieta (córka Henryka VIII) założyła w Dublinie uniwersytet (Trinity College). Po nieudanym powstaniu dwóch irlandzkich rodów, nastąpił oficjalny podbój Irlandii oraz wzmożona kolonizacja północnej prowincji Ulster przez Anglików.
* XVII wiek okazał się bardzo trudny dla irlandzkiej ludności katolickiej. Liczne represje (konfiskaty ziem, obowiązkowy podatek na rzecz Kościoła anglikańskiego, zakaz zasiadania w irlandzkim parlamencie, niesprzyjające regulacje prawne, zakaz wykonywania niektórych zawodów, pozbawienie chłopów ich ziem - pracowali na rzecz angielskich właścicieli ziemskich, czyli tzw. landlordów) oraz decyzja o usunięciu większości duchowieństwa katolickiego wywoływały buntownicze akcje powstańcze. By uniknąć terroru, wielu katolików przechodziło na anglikanizm.
W odpowiedzi na rebelie, w 1649r do Irlandii na 9 miesięcy przybywa Oliver Cromwell (adoptowany siostrzeniec Thomasa Cromwella; lord protektor Anglii), aby w okrutny sposób "ustanowić porządek" na pochłoniętej chaosem wyspie. Cromwell najechał na Dublin, Drogheda'e Wexford, Waterford, Kilkenny i Clonmel. Jego armia dokonała brutalnej masakry na mieszkańcach. W następstwie ludność cywilna została pozbawiona wszelkich praw cywilnych i ekonomicznych.
*XVIII - Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków domaga się reform. Rewolucja irlandzka - wielomiesięczny konflikt niepodległościowy ludności irlandzkiej przeciwko brytyjskiemu panowaniu. Przy pomocy Francuzów dochodzi do powstania irlandzkiego (1798), a w jego wyniku powstaje unia realna Wielkiej Brytanii z Irlandią.
W wyniku wojen z Anglii z Francją, bieda i głód zapanowały na wsiach irlandzkich (były one przeludnione, mieszkańcy zaś wciąż obawiali się represji ze strony landlordów. Wzmożona emigracja do Wielkiej Brytanii.
*XIX wiek to ruch na rzecz równouprawnienia Irlandczyków zorganizowany przez D. O'Connella nabiera masowego charakteru. Obudzenie świadomości politycznej irlandzkich katolików.
*Wielka Zaraza (1845-1849) niszczy plony ziemniaków w następstwie czego zapada klęska głodu. W jej wyniku umarło ponad milion Irlandczyków, reszta zdecydowała się na emigrację do Anglii, Szkocji oraz Stanów Zjednoczonych. Liczba ludności irlandzkiej gwałtownie spadła. W latach 1800-1920 z Irlandii wyjechało na stałe ok 8 mln osób.
Druga połowa XIX wieku to walka (legalna oraz konspiracyjna) o zwiększenie zakresu niezależności narodowej, a także praw chłopów do ziem. Pod koniec stulecia powstaje Liga Gaelicka, zajmująca się ruchem odrodzenia kulturowo-narodowego. Organizacja ta rozpowszechniała powrót do ojczystego języka, znajomość historii narodowej oraz kulturę celtycką.
*Wiek XX to przede wszystkim walka o niepodległą Irlandię (choć powstanie wielkanocne w 1916 zakończyło się niepowodzeniem, z czasem powstańcy zyskali przychylność Irlandczyków).
1916r proklamacja niepodległej republiki Irlandii
1918r pierwsze wybory parlamentarne oraz powstanie pierwszego rządu irlandzkiego
1919r uchwalenie Deklaracji Niepodległości oraz początek irlandzkiej wojny domowej
1921r Irlandia oraz WB podpisują traktat, na mocy którego, powstaje Wolne Państwo Irlandzkie
Rok później wybucha kolejna irlandzka wojna domowa (1922-1923). Był to konflikt zbrojny pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami traktatu z Wielką Brytanią.
1937r Wolne Państwo Irlandzkie przekształca się w suwerenne państwo - Irlandię na mocy uchwalonej Konstytucji. Pierwszym prezydentem zostaje Douglas Hyde. Jednak Irlandię oficjalnie ogłoszono republiką dopiero 12 lat później.
1969r wybucha konflikt o podłożu etniczno-politycznym w Irlandii Północnej. Nacjonaliści oraz republikanie (głównie katolicy) pragnęli przyłączyć Irlandię Północną do Irlandii niepodległej.
Z kolei unioniści (głównie protestanci) chcieli pozostać w granicach Wielkiej Brytanii. Co więcej, obie grupy nie żywiły do siebie sympatii. Spór trwał aż do podpisania porozumienia wielkopiątkowego w 1998r.
* Irlandia przystąpiła do Unii Europejskiej w 1993r, 6 lat później przyjęła walutę euro. W 1995r Irlandia otrzymała miano celtyckiego tygrysa, co spowodowane było wysokim wzrostem gospodarczym. Wówczas na wyspę zaczęli przybywać imigranci z innym krajów, szczególnie Polacy.
Nie ukrywam, że źródłem przedstawionego tu zarysu historycznego była nieśmiertelna Wikipedia. Chciałam jednak, w jak najkrótszy i najprostszy sposób przedstawić chronologiczną przeszłość wyspy, by móc, odsyłać Was, przy poruszaniu bardziej skomplikowanych problemów.
Historia Irlandii,to droga przez mękę,nie da się ukryć.
OdpowiedzUsuńDroga Polski do niepodległości podobnie była długa,krwawa i mozolna.Może też
stąd bierze się sympatia między Irlandczykami i Polakami-oba narody lekko nie miały...
Fajny post,w pigułce to,co najistotniejsze-zwięźle i czytelnie:)
Święte słowa! Mamy wiele wspólnego z Irlandią :)
Usuń..ciekawie , zwarte ale -niescisle , Polacy zaczeli sie pojawiac of okolo 2003 Roku. Nic o Michaelu Collinsie?
OdpowiedzUsuńBardzo możliwe, że nieścisły - to tylko taka "pomoc naukowa", by czytając posty o Irlandii mieć jakiś ogólny zarys historyczny, proszę się tym nie kierować :) Powinnam pewnie dopracować tego posta ale odkąd zakończyliśmy emigrację, ciężko mi do tego przysiąść. Pozdrawiam!
Usuńlata 1845-1849 i wielka zaraza to taki mit rozpowrzechniany przez "zwyciesce". W tych latacha okupant wyeksportowal okolo 4x wiecej zboza z wyspy niz w podobnych okresie przed "wielkim glodem". oczywiscie zaraza ziemniaka byla dotkliwa, jednak to polityka anglikow przyczynila sie do smierci glodowej okolo 1 mln Irlandczykow.
OdpowiedzUsuń